Wstęp: Czynniki, które powodują transformację nowotworową w liszaju twardzinowym sromu, nie zostały poznane do końca. Istnieją dowody, że transformacja nowotworowa keratynocytów w liszaju twardzinowym jest ograniczona wyłącznie do warstwy podstawnej i przypodstawnej nabłonka, skąd następuje inwazja podścieliska. Pozostaje to w sprzeczności z klasyczną teorią rozwoju raka sromu na podłożu VIN, według której rak rozwija się poprzez stopniowe zastępowanie wszystkich warstw nabłonka przez atypowe keratynocyty. Uważa się, że liszaj twardzinowy może być wynikiem przewlekłej stymulacji antygenowej (np. zakażenie wirusowe), o czym mogą świadczyć obserwowane zmiany ekspresji antygenów związanych z aktywacją układu immunologicznego (między innymi CD3, CD8, CD57, HLA-DR). Cel pracy: Ocena związku pomiędzy zmianami ekspresji wybranych markerów aktywacji układu immunologicznego w liszaju twardzinowym sromu (CD4, CD8, HLA-DR, Apo-1/Fas) a obecnością płaskonabłonkowego raka sromu. Materiał i metody: Ekspresję antygenów CD4, CD8, HLA-DR, CD95 (Apo-1/Fas) porównano, zestawiając preparaty ze skóry sromu pobrane od 12 pacjentek z liszajem twardzinowym (grupa 1.) z preparatami pobranymi od 14 pacjentek z liszajem twardzinowym współwystępującym z płaskonabłonkowym rakiem sromu (grupa 2.). Ekspresję wybranych antygenów porównano metodą ilościową przy użyciu cyfrowego analizatora obrazu. Liczbę komórek wykazujących ekspresję badanych antygenów określano w warstwie podstawnej i przypodstawnej nabłonka. Do oceny różnic w badanych grupach zastosowano test U Manna-Whitneya. Wyniki: Stwierdzono statystycznie znamienny (p<0,05) wzrost liczby limfocytów CD8 oraz spadek liczby komórek wykazujących ekspresję antygenów HLA-DR w grupie kobiet z liszajem twardzinowym współwystępującym z rakiem płaskonabłonkowym sromu. Komórki wykazujące ekspresję CD4 i CD95 były bardzo skąpo reprezentowane w ocenianych warstwach nabłonka, a ich liczba nie wykazywała znamiennych różnic w porównywanych grupach. Wnioski: Wzrost liczby limfocytów cytotoksycznych oraz spadek liczby komórek wykazujących ekspresję HLA-DR i związanych z prezentacją antygenu limfocytom T może świadczyć o roli czynnika immunologicznego w historii rozwoju raka sromu na podłożu liszaja twardzinowego.